تاریخچه شمیران
در ایران قلعه و قریه بسیاری را می توان نام برد که به نام شمیران خوانده شده اند. ولی به علت وجود لهجه های متفاوت در نواحی مختلف، اختلافی در تلفظ این کلمه روی داده است. تمام این نامها دارای یک ریشه مشترک هستند و آن ریشه <شم> یا <سم> است.در فارس در محل های مرکبات خیز می گویند امسال مرکبات را سم (به فتح) زده ، یعنی سرما زده است.همین ریشه در لارستان به شکل <سوم> به کار می رود و سوم زده یعنی سرما زده. بنابراین شمیران ظاهرا باید به معنی محل سرد باشد.امروز شمیران برناحیه نیمه کوهستانی شمال تهران اطلاق می شود که در گذشته تا دوران تألیف هفت اقلیم امین احمد رازی (۱۰۰۱ تا ۱۰۰۳ ) این ناحیه را قصران می گفته اند و حد آن از شرق ، کلاک کرج و از غرب گردنه قوچک است. نخستین بار اطلاق نام شمیران به این ناحیه در سال ۱۰۷۴ قمری است. در این ایام نام <قصران> رو به فراموشی می رود و شمیران که قلعه معتبر و بزرگی در دل این ناحیه است، نامش به پهنه دامنه کوه توچال اطلاق می شود.
در این گزارش تلاش داریم تا حد امکان به معرفی قراء و قصبات شمیران قدیم بپردازیم و در این مسیر از کتاب جغرافیای تاریخی شمیران تالیف دکتر منوچهر ستوده، و پایان نامه شادروان تقی فکری و همکاری آقای رحمت الله رحمت پور مدیر انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بهره گرفته ایم که از شمیران بزرگ و گسترده آن روزگار سخن گفته است؛ یعنی از بسیاری جاها و مناطق گوناگون شمیرانات قدیم که موضوع بحث و بررسی در این منابع است، اکنون شاید نام و نشانی نمانده باشد و به جای باغی دلگشا و دشتی سرسبز که نویسندگان از آن یاد کرده اند، خیابانی بزرگ یا ساختمانی بلند ساخته باشند.
موقعیت جغرافیایی شمیران
شهرداری منطقه یک در شمالی ترین نقطه تهران بزرگ در دامنه های جنوبی رشته کوههای البرز قرار گرفته است
از شمال
ارتفاعات ۱۸۰۰ متر و حریم
از شرق
جاده لشکرک و پارک جنگلی قوچک
از غرب
اراضی اطراف رودخانه درکه
از جنوب
بزرگراه چمران (تا دوراهی هتل آزادی) و بزرگراه مدرس – شهید بابایی تا بلوار نیروی زمینی
این منطقه در محدوده ای به وسعت ۴۹.۹ کیلومترمربع و حریم ۱۳۱.۱کیلومترمربع واقع شده است.دارای ۱۰ ناحیه و ۲۷ محله میباشد.جمعیت منطقه بر اساس سرشماری سال ۹۵ بیش از ۴۸۷ هزار نفر برآورد می شود. ناحیه ۲ با وسعت ۸/۵۵ کیلومتر مربع بزرگترین ناحیه و محله ازگل با ۵/۳ کیلومتر مربع بزرگترین محله منطقه یک می باشند.
نواحی ۲،۳،۴،۵،۶،۹،۱۰ دارای حریم کوهستانی می باشند.
سرانه فضای سبز عمومی وخصوصی منطقه ۵۴.۴۵ متر مربع می باشد.
۱۸۱ کیلومترمربع
۴۹۴هزار نفر
۲۷محله
۱۰ناحیه
جایگاه شمیران به عنوان قطب گردشگری
توچال بلندترین نقطه کوهستانی تهران به ارتفاع ۳۹۶۶ متر می باشد ودارای انو اع ورزشهای کوهستانی نظیر کوهپیمایی، کوهنوردی ،اسکی ،دوچرخه کوهستان ، صخره نوردی می باشد و امکانات رفاهی نظیر سورتمه تهران، تله کابین با هفت ایستگاه و چهارده جان پناه و یک هتل وایستگاههای هلال احمر و بیمارستان و… را دارا می باشد.
بازار تجریش به عنوان یک اثر تاریخی و دومین بازار بزرگ پایتخت در منطقه یک می باشد.
وجود بوستان های فرامنطقه ای (پارک نیاوران، پارک قیطریه، پارک جمشیدیه، پارک جنگلی نیلوفر(رحمان آباد)، پارک ساحلی دارآباد،گلابدره). منطقه یک دارای ۷ رود دره می باشد.
جایگاه ویژه شمیران به لحاظ سیاسی
۲۹ سفارتخانه خارجی وبیش از ۶۰ اقامتگاه سفرا نشان دهنده جایگاه ویژه این منطقه است.
جایگاه ویژه شمیران به لحاظ فرهنگی- مذهبی
منطقه یک دارای ۹۹ مسجد ،۳۴ حسینیه و تکیه ،۸ امامزاده ،۳۰۹مدرسه، ۱۹۲بوستان می باشد.
زیارتگاههای مهم تهران در شمیران
۸ امامزاده متبرکه (صالح، علی اکبر، اسماعیل، محمد ولی، عزیز، مطیب، ابراهیم و قاسم (ع)) گلزار شهدا در منطقه : وجود ۷ گلزار کهف الشهدا ولنجک، گلزار شهدای امامزاده قاسم(ع) ، گلزار شهدای آجودانیه، گلزار شهدای دارآباد، گلزار شهدای امامزاده علی اکبر (ع) ، گلزار شهدای سوهانک، مقبره الشهدا شهرک شهید محلاتی
اماکن خاص شمیران
وجود ۱۵ موزه و ۲مجموعه موزه سلطنتی مهم نیاوران و سعدآباد، موزه تماشاگه زمان ، موزه کاخ سعد آباد، رصد خانه پارک کودک ، سقاخانه خوانین، مرکز علوم و ستاره شناسی ( ناحیه ۲)- نگارستان حضرت امام خمینی(ره)، کاخ نیاوران، فرهنگسرای نیاوران (ناحیه ۴) موزه حیات وحش دارآباد، مرکز دائره المعارف اسلامی ، پادگان نیروی زمینی ارتش، سازمان هوا فضا (ناحیه ۵)، موزه شهدائ امام زاده علی اکبر چیذر(ناحیه ۸) وجود دانشگاه شهید بهشتی به عنوان دومین دانشگاه بزرگ کشور در ولنجک و دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا… در آجودانیه مرکز پژوهش های بین المللی وزارت امور خارجه
